Κοινή παράμετρος των νικών που κατήγαγε ή των ηττών που υπέστη η Ελλάδα στα πεδία μαχών στη σύγχρονη ιστορία της ήταν η σύμπνοια ή όχι, αντιστοίχως, τεσσάρων βασικών παραγόντων: η διπλωματική πολιτική, η συνεργασία πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, η ετοιμότητα των Ενόπλων Δυνάμεων και η ψυχολογική και ιδεολογική προετοιμασία του ελληνικού λαού. Πλείστα είναι τα παραδείγματα που επιβεβαιώνουν το ανωτέρω μοντέλο, προεξάρχοντος της Μικρασιατικής Εκστρατείας και Καταστροφής.

Η απόβαση του Ελληνικού Στρατού, τον Μάιο του 1919, στη Σμύρνη ήταν απόφαση των Συμμάχων –η Ιταλία επέδειξε ανθελληνική στάση εξαρχής–, εν μέρει απόρροια της επιδέξιας και ικανής διπλωματίας του Πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου, προκειμένου, αφενός, να εξασφαλίσει την προστασία του χριστιανικού στοιχείου και, αφετέρου, να αποτελέσει εντολοδόχο των Συμμάχων. Ωστόσο, οι τελευταίοι επιδίωκαν να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους στην περιοχή και να απεμπλακούν από οποιαδήποτε νέα πολεμική σύρραξη, σαφώς εξουθενωμένοι, οικονομικά και ψυχικά, από τον καταστροφικό Μεγάλο Πόλεμο. Τα ξένα συμφέροντα σίγουρα δεν ταυτίστηκαν με το όνειρο του Βενιζέλου να δώσει σάρκα και οστά στη Μεγάλη Ιδέα, στην ενσωμάτωση της γης της Ιωνίας στη μητέρα πατρίδα, όπως είχε συμβεί μερικά χρόνια νωρίτερα με τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους, οι οποίοι οδήγησαν στον διπλασιασμό της εδαφικής έκτασης της χώρας και την απελευθέρωση των ομόθρησκων. Κατά διαβεβαίωση του ιδίου οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις ήταν έτοιμες να επωμισθούν αυτό το βάρος. Πράγματι ο Ελληνικός Στρατός, παρά τις αρχικές δυσκολίες, κατόρθωσε να ανταποκριθεί στον ρόλο του εγγυητή της ασφάλειας όχι μόνο του χριστιανικού στοιχείου, αλλά και των υπολοίπων μειονοτήτων, σεβόμενος παράλληλα τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Είχε, όμως, να αντιμετωπίσει τη δραστήρια ανθελληνική στάση των Ιταλών, οι οποίοι υποστήριζαν, ενίσχυαν και υπέθαλπαν τα τουρκικά άτακτα σώματα, τους τσέτες. Οι τελευταίοι, με επικεφαλής αξιωματικούς του εξαθλιωμένου και διαλυμένου Τουρκικού Στρατού, σε συνεργασία με τις κατά τόπους τουρκικές Αρχές, διενεργούσαν επιθέσεις και προέβαιναν σε θηριωδίες σε βάρος των χριστιανών. Η χρονική στιγμή της ήττας του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 λειτούργησε καθοριστικά για τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Η άνοδος των φιλοβασιλικών στην εξουσία και η συνακόλουθη αποκατάσταση του Κωνσταντίνου στον θρόνο οδήγησαν σε δραματική αλλαγή του σκηνικού, τόσο στη διπλωματική σκηνή όσο και στον εσωτερικό πολιτικό χώρο. Η αναζωπύρωση του κλίματος του Εθνικού Διχασμού σε όλες τις εκφάνσεις του πολιτικού και στρατιωτικού βίου της χώρας, ενδεδυμένου με το εκδικητικό πέπλο των αντιβενιζελικών, και η αλλαγή της στάσης των Συμμάχων απέναντι στην Ελλάδα συνέθεσαν ένα εκρηκτικό μείγμα.

Η καθολική απώλεια στήριξης των Συμμάχων στην Ελλάδα, με αφορμή την επάνοδο του Κωνσταντίνου· η ψυχική καταπόνηση του Έλληνα στρατιώτη, ο οποίος επιζητούσε διακαώς τον τερματισμό του πολέμου και την επιστροφή του στην πατρίδα· η απογύμνωση του στρατεύματος από εμπειροπόλεμους ηγέτες, οι οποίοι ηγούνταν της πολεμικής προσπάθειας στη Μικρά Ασία, και η στελέχωσή του από άπειρους και πολλές φορές ανίκανους αξιωματικούς, απόρροια της εκδικητικότητας της κυβερνούσας παράταξης· η αδυναμία και συνάμα ανικανότητα των φιλοβασιλικών να αντιληφθούν τα νέα δεδομένα που υφίσταντο στο πολεμικό μέτωπο, καθώς και η ραγδαία άνοδος του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος και η ταχεία ανασυγκρότηση των τουρκικών δυνάμεων με πρωτεργάτη τον Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος έχαιρε πλέον της υποστήριξης του ξένου παράγοντα, προκάλεσαν μια βίαιη ανατροπή στη συν-λειτουργία των προαναφερόμενων παραγόντων. Και σε αυτή την περίπτωση κάθε άλλο αποτέλεσμα από την ήττα θα αποτελούσε θαύμα. Η συντριβή του Ελληνικού Στρατού στα εδάφη της Ιωνίας προεξόφλησε το οριστικό τέλος του μεγαλοϊδεατισμού, ο οποίος κυριάρχησε στην ελληνική εξωτερική πολιτική από τα μέσα του 19ου αιώνα. Ωστόσο, η κυριότερη και η πιο δραματική συνέπεια αυτής της συντριβής ήταν ο ξεριζωμός των Μικρασιατών Ελλήνων, οι οποίοι θυσιάστηκαν στον βωμό του αλυτρωτισμού και της Μεγάλης Ιδέας. Οι δραματικές σκηνές που εκτυλίχθηκαν στην προκυμαία της φλεγόμενης Σμύρνης έμειναν βαθιά χαραγμένες στη μνήμη των Μικρασιατών και λειτουργούν ως ανάχωμα σε κάθε ρητορική περί «συνωστισμού» και ηθελημένης παραχάραξης της ιστορίας. Η διατήρηση της ιστορικής μνήμης είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ, ιδιαιτέρως σήμερα που η αυξανόμενη προκλητικότητα και το εθνικιστικό παραλήρημα της Τουρκίας συνιστούν απειλή όχι μόνο για την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας, αλλά και για τη σταθερότητα στην ανατολική Μεσόγειο.

Βασίλειος Π. Αναστασόπουλος

Ιστορικός – Επιστημονικός Σύμβουλος

Η ΑΝΑΤΑΝΤ, Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ

Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

Σύγκρουση συμφερόντων και συμμαχιών

ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ

(17 Οκτωβρίου 1918-2 Μαΐου 1919)

Ο Ελληνικός Στρατός στη Σμύρνη

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΑΪΔΙΝΙΟΥ

(Μάιος-Ιούνιος 1919)

Ο Ελληνικός Στρατός ως εγγυητής ασφαλείας και

ο ιταλικός παράγοντας

Μετά τον Σαγγάριο

Ο Ελληνικός Στρατός κατά την τελευταία φάση

της Μικρασιατικής Εκστρατείας

ΤΖΩΡΤΖ ΧΟΡΤΟΝ ΚΑΙ ΕΪΖΑ ΤΖΕΝΙΝΓΚΣ:

Η ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΩΝ ΑΜΑΧΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Ψήγματα ανθρωπισμού ενάντια

στην τουρκική βαρβαρότητα

Με το τεύχος Αυγούστου 2022, το περιοδικό ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ συμπληρώνει 300 τεύχη από το ξεκίνημα της κυκλοφορίας του. Εδώ και είκοσι έξι χρόνια –τα τελευταία τρία στις Εκδόσεις Γκοβόστη–, το περιοδικό είναι φορέας γνώσεων για περισσότερο ή λιγότερο γνωστές πτυχές της Ελληνικής και Παγκόσμιας Ιστορίας, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Οι Εκδόσεις Γκοβόστη επέλεξαν να συνδυάσουν την επέτειο των 300 τευχών του περιοδικού με ένα μεγάλο αφιέρωμα (σε δύο μέρη) στη Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή – μια εξέχουσα και συνάμα θλιβερή σελίδα του Ελληνισμού. Παράλληλα, δεσμεύονται να συνεχίσουν την προσπάθειά τους με τον ίδιο ζήλο και το ίδιο μεράκι και στο μέλλον.

Κωνσταντίνος Ι. Γκοβόστης