Φώτος Πολίτης (1890-1934)

Γιάννη Μ. Αποστολάκη, Η ποίηση στη ζωή μας

Ένα βιβλίο από τα λίγα που δικαιολογούν την έκδοσίν των. Και δια τούτο αληθής σταθμός εις τα νεοελληνικά γράμματα. Εβγήκε από ένα ξεχείλισμα ψυχής, εγράφη «από περισσεύματος καρδίας». Νιώθεις ότι τα λόγια που διαβάζεις είναι μικρόν ποσοστόν, ασήμαντον, εν συγκρίσει προς τον πλούτον που μαντεύεις. Οι αναγνώσται αυτής της στήλης ενθυμούνται ίσως, ότι ανέφερα πολλά περί του έργου τούτου καθόσον ακόμη εξετυπούτο. Τυχαίνει να είμαι πολύ γνωστός και πολύ φίλος με τον συγγραφέα και είχα την ευχαρίστησιν να παρακολουθήσω το βιβλίο κατά την συγγραφήν του. Τώρα όμως, που το βλέπω ολόκληρον μπροστά μου, να περικλείη μέσα του τον παλμόν θερμής ζωής, ομολογώ ότι αισθάνομαι ανεπαρκείς τας δυνάμεις μου, όπως δώσω σαφή του όλου έργου εικόνα εις τον περιορισμένον χώρον της στήλης μου. Εν τούτοις είναι ανάγκη να γίνη αυτό. Το αναγνωρίζω ως χρέος μου απέναντι των αναγνωστών μου. Και δια να εκπληρώσω οπωσδήποτε το χρέος μου τούτο, θα μου επιτραπή, υποθέτω, να συμπληρώνω σιγά σιγά, δι’ άλλων αυτοτελών σημειωμάτων, αναπτυσσόντων και επεξηγούντων πολλάς του συγγραφέως γνώμας και απόψεις, την όλην του έργου εικόνα, της οποίας το αμυδρόν μόνον περίγραμμα δίδω σήμερον.

            Αν εντελώς εξωτερικώς αποβλέψωμεν εις τον σύγγραμμα του κ. Αποστολάκη, θα το χαρακτηρίσωμεν ως λεπτομερή κριτικήν ανάλυσιν του έργου του Σολωμού. Άλλωστε τα τέσσαρα πέμπτα του εκ τριακοσίων και πλέον σελίδων βιβλίου τούτου είναι αφιερωμένα εις το περί του ποιητού του Ύμνου κεφάλαιον. Τούτο όμως συμβαίνει, όχι διότι ο συγγραφεύς απεφάσισε να πάρη ένα Έλληνα ποιτήν και να σταθή ψυχρός απέναντί του με τα συνήθη μέτρα και σταθμά του κοινού κριτικού, αλλά διότι εις τον Σολωμόν ευρήκε την τελειοτέραν έκφρασιν του πόθου του. Τον εσωτερικόν λοιπόν χαρακτήρα του βιβλίου τον δίδει ο πόθος του συγγραφέως και η ίδια του η ζωή. Ευθύς εξ αρχής αντιλαμβανόμεθα ότι ευρισκόμεθα ενώπιον ανθρώπου ζωντανού, ο οποίος δεν στέκει εμπρός εις την ζωήν, κουκουλωμένος με λογοτεχνικάς ή αισθητικάς ή παντός είδους προλήψεις, αλλά με τον ισχυρόν πόθον να  υ π ά ρ ξ η. Εκ πρώτης όψεως θα φανούν ίσως ολίγον παράδοξα τα λόγια μου, αφού δεν φανταζόμεθα ότι ζουν επί γης άνθρωποι, οι οποίοι να μη ποθούν τέτοιο πράγμα. Τι διάβολον! Μήπως αυτός δεν είναι τάχα ο μόνος προορισμός του ανθρώπου; Φυσικά! Αυτός είναι! Αλλά πόσοι εκτελούν τάχα τον προορισμόν των; Και πόσοι δεν ξεγελιούνται είτε από την τύχην, είτε από μυρίας άλλας συνθήκας και προλήψεις, είτε από δειλίαν και αδυναμίαν, και αντί να χαρούν το θείον δώρον της ζωής, το μαραίνουν τουναντίον και το πνίγουν; Πόσοι δεν πιστεύουν τάχα ότι ζουν, ενώ πραγματικά αποδεικνύονται σκλάβοι του χρόνου, αισθανόμενοι τα έτη να βαρύνουν αφάνταστα επάνω των, ενώ και αυτά είναι στοιχεία της ζωής των; Να ζης σημαίνει να ελευθερούσαι συνεχώς, να γίνεσαι ένα με την φύσιν, ν’ ανευρίσκεις αδιάκοπα μέσα σου την δύναμιν εκείνην, η οποία θα σε κρατήση ανέπαφον εις όλους τους ανέμους της τύχης.

            Πώς όμως θα κατορθωθή τούτο; Με την «σ υ λ λ ο γ ή ν», αποκρίνεται ο Αποστολάκης. Και δια της λαϊκής αυτής λέξεως ονομάζει, πρώτην φοράν ο συγγραφεύς, την «αρνητική κριτική, όταν ο ίδιος ο άνθρωπος την κάνη για χρήση δική του». Συλλογήν εκφράζει ο περίφημος του Σολωμού στίχος: «Ανοιχτά πάντα κι άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου». Είναι ανάγκη ο άνθρωπος ν’ αρνηθή, να ελευθερωθή από όλα τα ψεύτικα μάγια, που αποπλανούν την ψυχήν του, δια να σταθή αγνός και γυμνός ενώπιον της φύσεως. Και τότε θα γεννηθή μέσα του ο θαυμασμός, το μόνον αληθές στοιχείον της υπάρξεώς μας.

            Με την «συλλογήν» εστάθη και ο κ. Αποστολάκης ενώπιο της ζωής μας. Με τον πόθον του ανθρώπου που θέλει να υπάρξη, με την ισχυράν τάσιν να σταθή σαν άνδρας ενώπιον της φύσεως. Επιμένω εις τούτο. Διότι εδώ υπάρχει η ουσία του βιβλίου του. Δεν αφέθη ουδέ προς στιγμήν να πλανηθή από το δέλεαρ των παντός είδους προλήψεων. Ετράβηξε πέρα από σύμβολα και παραδεδομένας εννοίας. Και ανεζήτησε την απάντησιν εις τα ερωτήματα που έθετεν ο πόθος του γ ι α  τ ο  ε ί ν α ι. Και την απάντησιν αυτήν την ήκουσε από τα χείλη ενός ανθρώπου: του Σολωμού. Εκεί α ν ε κ ά λ υ ψ ε τον μοναδικόν ποιητήν μας. Μόνον ο Σολωμός ηδυνήθη, όχι απλώς ν’ ανθέξη εις την ισχυράν φλόγα ενός ζωντανού ανθρώπου, αλλά και να πραΰνει τον πόθον του και να του παράσχη αληθή ανάπαυσιν και ανακούφισιν. Το βιβλίον του κ. Αποστολάκη, κρινόμενον από τον εσωτερικόν παλμόν του, φαντάζει ως σταδιοδρομία ψυχής που τείνει προς την αλήθειαν.

            Με σκληρότητα και με αγανάκτησιν τσακίζει πολλάκις και καταρρίπτει τα ψεύτικα είδωλα, που η πρόληψις, η βλακεία, η ακρισία, η ηλιθιότης, η ανανδρία έχουν υψώσει ως φραγμούς εις το πέρασμά της. Πολλοί θα τρίψουν ίσως τα μάτια των, όταν ιδούν με πόσην ευκολίαν καίονται ως πύργοι χάρτινοι τα έργα διαφόρων γνωστών ποιητάρηδων συγχρόνων μας, μόλις τα εγγίζει η φλόγα ενός υψηλού πόθου. Και θ’ απορήσουν, πώς δεν διέγνωσαν προ καιρού την χαρτίνην υπόστασιν των έργων αυτών, αλλ’ αφέθησαν ν’ απατώνται και να κοροϊδεύωνται. Εν τούτοις η απάντησις εις την απορίαν αυτήν  είναι μία: έλειψεν η «σ υ λ λ ο γ ή». Ενώ ο σύγχρονος Νεοέλλην ευχαρίστως αφίεται εις την πλάνην διαφόρων συμβόλων, ώστε και αυτήν ακόμη την ποίσιν να την αναζητή μόνον εις τα εξωτερικά γνωρίσματά της, τους στίχους, τον δραματικόν διάλογον, το διήγημα, ο Σολωμός, εις τους «Ελευθέρους Πολιορκημένους», παρουσιάζει τους ήρωάς του ν’ ανυψούνται συνεχώς προς υψηλοτέρους κόσμους αληθείας και να νιώθουν μεστότερη την ζωήν των, ενώ εμπρός των τήκονται όχι απλά σύμβολα ανάξια λόγου, αλλά φοβεροί και γλυκύτατοι προς την ζωήν δεσμοί: αγάπη, οικογένεια, πατρική γη. Προς τα ερωτήματα λοιπόν του ανθρώπου, ο οποίος έχει τον πόθον για το «ε ί ν α ι», δεν θα δώσουν απόκρισιν οι ποιητάρηδες, οι σκλαβωθέντες άνανδρα εις την πρόληψιν του στίχου, αλλ’ ο Σολωμός. Εις το ερώτημα που έθεσεν ο κ. Αποστολάκης ενώπιον της ζωής του, ιδού πώς αποκρίνεται ο ποιητής: «Έχει, λέει ο Σολωμός, κάτι δικό του κάθε άνθρωπος, που κι θάνατος δεν μπορεί να του το πάρη∙ κι αυτό είναι η θέλησή του. Όμως εκείνος θέλει, που είναι και πρόθυμος να πάθη∙ θέληση σημαίνει χρέος∙ απόδειξη οι πολιορκημένοι του Μεσολογγιού∙ θέλησαν να ζήσουν λεύτεροι και αληθινά ζήσανε, γιατί φάνηκαν πρόθυμοι να πάθουν. Στο βάθος είναι η ίδια απόκριση, που έδωσαν όλοι οι Μεγάλοι σε διάφορες εποχές: αξίζει να ζη ο άνθρωπος, γιατί αξίζει να μαθαίνη. Μας την δίνει κι ο Σολωμός με τη γλώσσα της εποχής του και για τούτοι είναι μεγάλοι κι αυτός κι η εποχή του».

            Με τα λόγια αυτά, με τα οποία τελειώνει η κριτική του κ. Αποστολάκη περί του έργου του Σολωμού, πιστεύω να φωτίζεται αρκετά και η ουσία του ιδικού του βιβλίου.

                                                                                            Πολιτεία, 1 Αυγούστου 1923