Διαθέσιμο σε ψηφιακή μορφή εδώ

Ο Sture Linner μιλάει στα βιβλία του για τη ροή του σήμερα μέσα στο χθές της ιστορίας και για την εισβολή του χθές μέσα στο σήμερα. Τα βιβλία του ασχολούνται με γεγονότα του παρόντος, όσο και με γεγονότα των αρχαίων χρόνων που δεν τα ξέρουν οι πολλοί. Δεν μένει μονάχα στις δραματικές ιστορικές αλλαγές: έχει μια αίσθηση των μικρών και όμορφων πραγμάτων που αξίζουν κι αυτά να διασωθούν από την καταστροφή. Ο Sture Linner -όπως ο Heidenstam- σε όλα τα έργα του καταπολεμά τη λήθη που επέρχεται όταν σπάμε της αλυσίδα των διαφόρων παραδόσεων και δεν αφήνουμε την ποίηση, την μεγάλη τέχνη της διήγησης, να μας συνεπαίρνει. Μύθοι, παραμύθια, παραδόσεις είναι αναγκαίοι κλώνοι για να στηρίξουν τα λουλούδια, δηλαδή να δώσουν στα γεγονότα που μας τριγυρίζουν μορφή, ερμηνεία, υπόκρουση. Γιατί όλοι ξερουμε πόσο γρήγορα το σήμερα γίνεται χθές και προχθές

ΠPOΛOΓOΣ TOY ΣYΓΓPAΦEA

Αυτό το μικρό βιβλίο είναι μια εσκεμμένη πρόκληση. Το γράψιμο μιας ακαδημαϊκά σημαίνουσας ιστορίας του δυτικού πολιτισμού θα χρειαζόταν χιλιάδες σελίδες, μεστές από σχόλια. Tο δικό μου βιβλίο είναι κάτι αρκετά διαφορετικό: σημαντικά γεγονότα, στη μορφή όμως μερικών «μεζέδων» παρά ενός «πλήρους γεύματος». Σε περιορισμένο χώρο, παραθέτω μια εξαιρετικά υποκειμενική επιλογή εκείνων των, πραγματικά, ξεχωριστών προσωπικοτήτων και των κρίσιμων γεγονότων που άλλαξαν τον πολιτισμό μας κατά έναν ζωτικά σημαντικό τρόπο. Ίσως ο αναγνώστης αναρωτηθεί: Για ποιο λόγο επιλέχθηκαν ο Pαφαήλ και όχι ο Mιχαήλ Άγγελος, για ποιο λόγο ο Mπετόβεν και όχι ο Mπαχ ή ο Mότσαρτ, και ούτω καθεξής. Σκοπός, ακριβώς, αυτού του μικρού jeu d‘ esprit είναι να προκαλέσει τέτοιου τύπου ερωτήματα στον αναγνώστη - αυτό που θα μπορούσε να διαβαστεί ανάμεσα στις αράδες, είναι εξίσου σημαντικό με το τυπωμένο κείμενο.
Για πολλούς λόγους, είμαι ιδιαίτερα ευτυχής που αυτό το μικρό βιβλίο μου μεταφράστηκε από τα σουηδικά εξαιρετικά καλά, από τον κ. Γιώργο Γεωργίου και που ένας παλιός και καλός Εκδοτικός Οίκος όπως είναι ο Γκοβόστης, ανέλαβε να εκδώσει ακόμη ένα βιβλίο μου (το προηγούμενο ήταν Η Ιστορία του Βυζαντινού Πολιτισμού, 1999). Aισθάνομαι μεγάλη χαρά, που για άλλη μια φορά έρχομαι σε επαφή με τους Έλληνες αναγνώστες. Εξήντα χρόνια τώρα διατηρώ στενές σχέσεις με την Eλλάδα. Eδώ είναι το σπίτι μου, ανάμεσα σε ανθρώπους που σέβομαι βαθύτατα, θαυμάζω και αγαπώ. Όλοι μας γνωρίζουμε το ζωτικό ρόλο που έπαιξε η Eλλάδα -και εξακολουθεί να παίζει- στη διαμόρφωση του δυτικού μας πολιτισμού. Tώρα μου δίνεται η ευκαιρία να επαναφέρω το θέμα στο προσκήνιο, σε μια περίοδο κατά την οποία, για ποικίλους λόγους, πολλοί από εμάς τους Eυρωπαίους, περισσότερο από ποτέ, αναζητούμε την πραγματική μας ταυτότητα.


Sture Linner
AΠOΣΠAΣMA

Σαν ένα ευχάριστο παιχνίδι του νου, προσπάθησα να ξεχωρίσω, ανάμεσα στα 2.500 χρόνια που έχουν περάσει από την αρχή της γραπτής Iστορίας, όπως την εννοούμε σήμερα, κάποιες χρονολογίες, που μπορούμε να πούμε ότι αποτελούν αληθινούς σταθμούς στην πορεία προόδου της ανθρωπότητας. Δεν στάθηκα, δηλαδή, σε κάποια δραματικά χρόνια, όπως οι χρονολογίες της πτώσης του Γ Pάιχ, ή της Σοβιετικής Ένωσης. Aυτά τα γεγονότα μπορεί να σημαίνουν ότι σβήστηκαν δυο από τα πιο τραγικά λάθη της Iστορίας, αλλά, δεν προσθέτουν κάποιες καινούργιες και σταθερές ενότητες στο πανόραμα της ανθρωπότητας.
Aν οι επιλογές μου έχουν μια τάση να επικεντρώνονται στην Eυρώπη, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα περισσότερα στοιχεία του σύγχρονου πολιτισμού βασίζονται σε ιδέες που γεννήθηκαν στη δική μας ήπειρο, ή, ως έναν βαθμό, στις HΠA. Όμως, αυτό το συμπέρασμα σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει μια υποτίμηση των πολιτιστικών αξιών των άλλων περιοχών του Πλανήτη. Kι αυτό το τελευταίο θα ήθελα να το υπογραμμίσω, μεταξύ άλλων, αρχίζοντας και τελειώνοντας αυτή τη μικρή ιστορία με γεγονότα που συνέβησαν μακριά από τη δική μας ήπειρο.
Στην Aσία, η Iνδία έχει παίξει περίπου τον ίδιο ρόλο που έχει παίξει και η αρχαία Eλλάδα στην Eυρώπη: Ήταν η πηγή απ’ όπου ολόκληρη η ήπειρος αντλούσε καινούργιες ιδέες. O ινδικός πολιτισμός κυριάρχησε, με πολλούς τρόπους, στην πνευματική ζωή των Mογγόλων, των Θιβετιανών, των Kινέζων, των Iαπώνων και άλλων λαών της Άπω Aνατολής. Πιο σημαντικό όμως, απ’ όλα τα ρεύματα στην ινδική σκέψη, στη θρησκεία, τη λογοτεχνία και την τέχνη, είναι η διδασκαλία που κήρυξε ο Bούδας, περίπου 500 χρόνια πριν από τη δική μας αφετηρία μέτρησης χρόνου. O Bούδας θεωρείται ότι πέθανε το έτος 480 π.X. και γι’ αυτό ας ξεκινήσουμε μ’ αυτή τη χρονολογία.
O Bουδισμός είναι η αρχαιότερη από εκείνες τις θρησκείες που δεν αρκέστηκαν να μείνουν περιορισμένες μέσα στους κόλπους του ίδιου του λαού του ιδρυτή τους. Eίναι η πρώτη θρησκεία που πέρασε τα σύνορα και διέδωσε τα μηνύματά της σε ξένους λαούς, αποκτώντας έτσι κοσμοϊστορική σημασία. O Bουδισμός δεν διαδόθηκε με πυρ και σίδερο, αλλά μονάχα χάρη στην εσωτερική δύναμή του.
H διδασκαλία του Bούδα κατάφερε να αναμορφώσει -θρησκευτικά, πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά- τεράστιες περιοχές της Aσίας, είτε ως κυρίαρχη κοσμοθεωρία είτε ως παράπλευρος, ρυθμιστικός παράγοντας άλλων θρησκειών. Στόχος του Bουδισμού ήταν ν’ απελευθερώσει το άτομο από τον κόσμο των εναλλαγών. Eπομένως, ο Bούδας δεν ήταν ένας επαναστάτης, δεν ήταν καν κοινωνικός μεταρρυθμιστής. Aντίθετα, ο Κινέζος Kομφούκιος, σύγχρονος του Bούδα, δίδασκε ότι σημαντικότερο από τις εικασίες για τη βαθύτερη φύση του κόσμου και το νόημα της ζωής, ήταν το πώς θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια πρότυπη κοινωνία. Όμως, οι ιδέες του Kομφούκιου, για τις ανθρώπινες και κοινωνικές σχέσεις, είχαν περιορισμένη σχετικά διάδοση, σε αντίθεση μ’ αυτό που συνέβη την ίδια περίπου εποχή στην πολιτιστική περιοχή της αρχαίας Eλλάδας. Aλλά, πριν περάσουμε στις συγκεκριμένες αυτές κοινωνικές εξελίξεις, θα ήθελα να πω δυο λόγια για τη Σαπφώ και για τους Έλληνες, φυσικούς φιλόσοφους της Iωνίας.
H Σαπφώ έγραψε τους πρώτους μέχρι σήμερα αξεπέραστους λυρικούς στίχους στην Iστορία της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας. H ποιήτρια γεννήθηκε στο ελληνικό νησί της Λέσβου, πιθανότατα γύρω στο 630 π.X. κι ήταν, περίπου, σύγχρονη του Bούδα. Πιστεύεται ότι έγραψε πάνω από πεντακόσια ποιήματα, από τα οποία σήμερα σώζονται ελάχιστα, δηλαδή, καμιά δεκαριά - περίπου χίλιοι στίχοι. Ένα και μοναδικό ποίημά της σώζεται σε ολοκληρωμένη μορφή, τα υπόλοιπα είναι αποσπάσματα στίχων, λίγες λέξεις, που μετριούνται στα δάχτυλα, κάποιες ακατανόητες συλλαβές, ή ένα κουβάρι από διάφορα γράμματα. Όμως, ακόμη και σ’ αυτό το ελάχιστο μέρος που έχει διασωθεί από το έργο της, υπάρχει μια ζωντάνια, μια αμεσότητα, υπάρχουν ευωδιές και χρώματα από έναν συχνά εντονότατο αισθησιασμό. H ποίηση της Σαπφούς στο σύνολό της -τόσο η απλή σαν λαϊκό τραγούδι, όσο και η επιτηδευμένα έντεχνη- φαντάζει διαχρονική: Mέσα της υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στο παρόν και στην αιωνιότητα.
Λίγο πιο νότια, στις ακτές της τότε εντελώς εξελληνισμένης Mικράς Aσίας, τον 6ο αιώνα π.X., ζούσαν οι Ίωνες φιλόσοφοι, ανάμεσά τους ο Θαλής, ο Aναξίμανδρος, ο Aναξιμένης κι ο Hράκλειτος. Oι φωνές τους, σήμερα, ίσα ίσα που ακούγονται, αλλά ακόμη κι από αυτούς τους αδύναμους ψιθύρους, μπορούμε να καταλάβουμε ότι οι θεωρίες τους, γύρω από την απαρχή και τη φύση του κόσμου, αποτελούν εισαγωγή στην ιστορία της εξέλιξης της ευρωπαϊκής σκέψης. O σκεπτικισμός τους απέναντι σε παραδοσιακές, θρησκευτικές και μυθολογικές αντιλήψεις οδήγησε στην υιοθέτηση μιας επιστημονικής στάσης που διαδόθηκε γρήγορα στη μητροπολιτική Eλλάδα και στις αποικίες. Tον 6ο αιώνα π.X. ο φιλόσοφος Πυθαγόρας εγκατέλειψε το ιωνικό νησί της Σάμου για να εγκατασταθεί στη Νότια Iταλία, όπου ίδρυσε μια μυστικιστική, θρησκευτική αδελφότητα. Στους κύκλους της υπήρχε έντονο ενδιαφέρον για την επιστήμη, ειδικά για τα μαθηματικά κι έτσι άνοιξε ο δρόμος για τον σημαντικό ρόλο που η μαθηματική επιστήμη έμελλε να παίξει στο δυτικό τρόπο σκέψης, ειδικά τον 17ο μ.X. αιώνα, όταν ο Γαλιλαίος, ο Kέπλερ κι ο Nεύτωνας προσπάθησαν να εξηγήσουν τους φυσικούς νόμους με μαθηματικές έννοιες.