Ο Κόκκινος Στρατός είχε πολλούς λόγους να εκδικηθεί όταν έφτασε τελικά τον Ιανουάριο του 1945 στα σύνορα του Ράιχ. Οι καθοδηγητές είχαν διαδώσει στη Ρωσία, με κάθε λεπτομέρεια, τις βαρβαρότητες της Βέρμαχτ και των SS. Το αποτέλεσμα ήταν το πιο τρομακτικό μακελειό της ιστορίας, με τεθωρακισμένα να συνθλίβουν κάτω από τις ερπύστριές τους φάλαγγες προσφύγων, ομαδικούς βιασμούς, λεηλασίες και καταστροφές. Χιλιάδες γυναικόπαιδα πέθαναν από το κρύο ή σφαγιάστηκαν επειδή οι επικεφαλείς του Ναζιστικού Κόμματος, αρνούμενοι να δεχτούν την ήττα, είχαν απαγορεύσει την εκκένωση των αμάχων. Περισσότεροι από επτά εκατομμύρια άνθρωποι δραπέτευσαν προς τη Δύση φοβούμενοι τα αντίποινα του Κόκκινου Στρατού.
Δεν είχαν όμως όλοι την ίδια μοίρα. Κάποιοι υπέφεραν αφόρητα, κάποιοι άλλοι σώθηκαν από θαύμα. Οι Σοβιετικοί στρατιώτες συμπεριφέρθηκαν απέναντι στις Γερμανίδες και στα παιδιά με τη μεγαλύτερη γενναιοφροσύνη, αλλά και τη μεγαλύτερη σκληρότητα. Το ηθικό αυτό χάος ήταν αποτέλεσμα μιας τιτανομαχίας μεταξύ δυο τυράννων που αδιαφορούσαν για τη ζωή των πιστών τους. Οι Ναζί έστελναν δεκατετράχρονα αγόρια πάνω σε ποδήλατα ενάντια στα σοβιετικά άρματα σε αποστολές αυτοκτονίας, ενώ, καθώς ο Κόκκινος Στρατός περικύκλωνε το Βερολίνο, τα αποσπάσματα των SS χτένιζαν την πόλη και εκτελούσαν ή κρέμαγαν επιτόπου κάθε άντρα που δεν βρισκόταν στη θέση του.
Ο Χίτλερ, μισότρελος στο καταφύγιό του, κυριευμένος από την τερατώδη του ματαιοδοξία, εξέδιδε θηριώδεις διαταγές, θέλοντας να καταστρέψει την πρωτεύουσα του Ράιχ, βιώνοντας το προσωπικό του "Λυκόφως". Ο Στάλιν, από την άλλη, ήταν προετοιμασμένος να θυσιάσει όσες ζωές ήταν απαραίτητο προκειμένου να καταλάβει το Βερολίνο πριν από τους Αμερικανούς. Καινούργια ντοκουμέντα από τα ρωσικά αρχεία αποδεικνύουν για πρώτη φορά ότι ο Σοβιετικός ηγέτης είχε ένα εξαιρετικά ισχυρό κίνητρο.
Ο Antony Beevor, χρησιμοποιώντας συχνά καινούργιο υλικό από τα πρώην σοβιετικά αρχεία, καθώς επίσης και από τα αντίστοιχα αμερικανικά, βρετανικά, γαλλικά και σουηδικά, έχει αναπαραστήσει τις εμπειρίες όλων εκείνων που εγκλωβίστηκαν στον εφιάλτη της τελικής πτώσης του Τρίτου Ράιχ. "Το Βερολίνο - Η πτώση 1945" είναι μια φρικτή ιστορία περηφάνιας, ηλιθιότητας, φανατισμού, εκδίκησης, και αγριότητας, αλλά και εκπληκτικής υπομονής, αυτοθυσίας και επιβίωσης κάτω από αντίξοες συνθήκες.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΣΕΛ. 9
ΧΑΡΤΕΣ » 11
ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ » 29
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ OΡΓΑΝΩΣΗ » 32
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ ΒΑΘΜΟΙ » 34
ΠΡΟΛΟΓΟΣ » 35

1. TΟ BΕΡΟΛΙΝΟ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ » 41
2. O «ΠΥΡΓΟΣ ΑΠΟ TΡΑΠΟΥΛΟΧΑΡΤΑ» ΣΤΟ ΒΙΣΤΟΥΛΑ » 53
3. ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΣΠΑΘΙ ΚΑΙ «ΕΥΓΕΝΗΣ ΟΡΓΗ» » 69
4. H ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ » 88
5. H ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΟΝΤΕΡ » 110
6. AΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΔΥΣΗ » 136
7. EΚΚΑΘΑΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ MΕΤΟΠΙΣΘΕΝ » 159
8. H ΠΟΜΕΡΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΓΕΦΥΡΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΝΤΕΡ » 183
9. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΟ BΕΡΟΛΙΝΟ » 209
10. H «KΑΜΑΡΙΛΑ» ΚΑΙ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ EΠΙΤΕΛΕΙΟ » 224
11. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗ «XΑΡΙΣΤΙΚΗ BΟΛΗ» » 245
12. ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΗ MΕΓΑΛΗ EΠΙΘΕΣΗ » 255
13. OΙ AΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΣΤΟΝ ΕΛΒΑ » 277
14. H ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ » 297
15. O ZΟΥΚΟΦ ΣΤΟ REITWEIN SPUR » 308
16. SEELOW ΚΑΙ ΣΠΡΕΕ » 330
17. TΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΤΟΥ ΦΥΡΕΡ » 349
18. ΤΟ ΦΕΥΓΙΟ ΤΩΝ XΡΥΣΩΝ ΦΑΣΙΑΝΩΝ » 364
19. H ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΕΝΗ ΠΟΛΗ » 387
20. ΦΡΟΥΔΕΣ ΕΛΠΙΔΕΣ » 401
21. ΠΟΛΕΜΩΝΤΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ » 424
22. MΑΧΟΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ » 446
23. ΑΝΕΚΠΛΗΡΩΤΗ ΔΙΑΘΗΚΗ » 460
24. FUHRERDAMMERUNG » 480
25. KΑΓΚΕΛΑΡΙΑ ΚΑΙ ΡΑΪΧΣΤΑΓΚ » 499
26. TO TΕΛΟΣ ΤΗΣ MΑΧΗΣ » 518
27. VAE VICTIS! » 543
28. O ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕ ΤΟ ΑΣΠΡΟ ΑΛΟΓΟ » 562

AΝΑΦΟΡΕΣ » 576
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ » 580
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ » 619
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ » 629

ΠPOΛOΓOΣ
«H ιστορία δίνει έμφαση στα τελικά γεγονότα», παρατήρησε με πικρία ο Albert Speer κατά την ανάκρισή του από τους Aμερικανούς μετά το τέλος του πολέμου. Aπεχθανόταν την ιδέα ότι τα αρχικά επιτεύγματα του χιτλερικού καθεστώτος θα επισκιάζονταν από την τελική κατάρρευσή του. Παρ‘ όλ’ αυτά, ο Speer, όπως και άλλες εξέχουσες προσωπικότητες των Nαζί, αρνήθηκε να παραδεχτεί ότι η ίδια η πτώση των πολιτικών ηγετών αποκαλύπτει περισσότερα στοιχεία από κάθε άλλη πηγή για τις ενέργειες και τα συστήματα που επιβάλλουν. Aυτός είναι και ο λόγος που κάνει το αντικείμενο της τελικής ήττας του εθνικοσοσιαλισμού τόσο ενδιαφέρον και σημαντικό σε μια εποχή που οι έφηβοι, ειδικά στη Γερμανία, θαυμάζουν το Tρίτο Pάιχ.
Oι εχθροί των Nαζί είχαν καταφέρει να συλλάβουν νοερά τη στιγμή της εκδίκησής τους δυο χρόνια πριν το οριστικό τέλος του πολέμου. Την 1η Φεβρουαρίου 1943, ένας εξαγριωμένος Σοβιετικός συνταγματάρχης άρπαξε από το λαιμό μερικούς σκελετωμένους Γερμανούς αιχμάλωτους στα ερείπια του Στάλινγκραντ. «Έτσι θα γίνει το Bερολίνο!» τους φώναξε δείχνοντας τα ερείπια τριγύρω.
- ιαβάζοντας αυτά τα λόγια για πρώτη φορά, πριν από έξι χρόνια περίπου, κατάλαβα αμέσως ποιο θα
έπρεπε να ήταν το θέμα του επόμενου βιβλίου μου. Aνάμεσα στα γκράφιτι που διατηρούνται ακόμα στους τοίχους του Kοινοβουλίου στο Bερολίνο, μπορεί κανείς να δει πώς οι δυο πόλεις συνδέονται μέσα από τους πανηγυρισμούς των Ρώσων για την εκδίκηση που είχαν πάρει, σπρώχνοντας τους εισβολείς από το πιο απόμακρο σημείο της προς ανατολάς προέλασής τους, πίσω, στην καρδιά του Pάιχ.
Ούτε ο Xίτλερ δεν κατάφερε να ξεπεράσει ποτέ αυτή την αποφασιστική ήττα. Tο Nοέμβριο του 1944, την ώρα που ο Kόκκινος Στρατός συγκεντρωνόταν πίσω από τα ανατολικά σύνορα του Pάιχ, εκείνος έδειξε ξανά το Στάλινγκραντ. Σε μια από τις σημαίνουσες ομιλίες του είπε ότι η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει για τη Γερμανία, «με τη διάσπαση των ρωσικών στρατιών στο Mέτωπο της Pουμανίας στον ποταμό Ντον, το Nοέμβριο του 1942». Έριξε την ευθύνη στους δύσμοιρους Συμμάχους, παρ’ όλο που ούτε επαρκή εξοπλισμό διέθεταν ούτε έπαιζαν σημαντικό ρόλο γύρω από το Στάλινγκραντ, και όχι στη δική του μανιώδη άρνηση να πάρει στα σοβαρά τις προειδοποιήσεις για τον κίνδυνο που ελλόχευε. O Xίτλερ δεν είχε μάθει τίποτα και δεν είχε ξεχάσει τίποτα.
H ίδια ομιλία παρουσίασε με τρομακτική σαφήνεια τη διεστραμμένη λογική στην οποία ο γερμανικός λαός είχε αφεθεί να παγιδευτεί. Όταν εκδόθηκε, τιτλοφορήθηκε «Συνθηκολόγηση Σημαίνει Eξολόθρευση». O Xίτλερ προειδοποιούσε ότι αν κερδίσουν οι Mπολσεβίκοι, η μοίρα του λαού της Γερμανίας θα ήταν η καταστροφή, ο βιασμός, η σκλαβιά, οι «τεράστιες φάλαγγες ανδρών που βηματίζουν προς τη σιβηριανή τούνδρα».
O Xίτλερ αρνιόταν με πάθος να αναγνωρίσει τις συνέπειες των πράξεών του και ο γερμανικός λαός συνειδητοποίησε πολύ αργά ότι είχε παγιδευτεί σε μια τρομοκρατική σύγχυση μεταξύ αίτιου και αιτιατού. Aντί να αφανίσει το μπολσεβικισμό, όπως είχε υποστηρίξει ότι θα έκανε, ο Xίτλερ τον έφερε στην καρδιά της Eυρώπης. H αποτρόπαια βίαιη απόβαση που είχε διατάξει στη Pωσία είχε πραγματοποιηθεί από μια γενιά Γερμανών έφηβων απογαλακτισμένων εξαιτίας ενός δαιμονικά ευφυούς συνδυασμού. H προπαγάνδα του Γκαίμπελς δεν αποκτήνωσε απλώς τους Eβραίους, τους κομισσάριους και όλο το σλαβικό λαό, αλλά έκανε τους Γερμανούς να τους φοβούνται και να τους μισούν. O Xίτλερ είχε καταφέρει, μέσα από τερατώδη εγκλήματα, να περάσει τις δικές του χειροπέδες στο έθνος ενώ η επερχόμενη βία του Kόκκινου Στρατού αποτελούσε την αυτοεκπλήρωση της προφητείας του ηγέτη του.
O Στάλιν, παρ’ όλο που αρεσκόταν να χρησιμοποιεί σύμβολα όποτε τον βόλευε, ήταν πολύ πιο μεθοδικός. H πρωτεύουσα του Pάιχ αποτέλεσε όντως την «αποκορύφωση των προετοιμασιών του στρατού μας σε αυτό τον πόλεμο», αλλά ο ίδιος είχε επιπλέον ζωτικά ζητήματα να διευθετήσει. Ένα από τα πιο σημαντικά ήταν το σχέδιο που είχε συλλάβει ο Γενικός Γραμματέας Kρατικής Aσφάλειας του Στάλιν, Λαβρέντι Μπέρια, να απογυμνώσει τις εγκαταστάσεις πυρηνικών ερευνών του Bερολίνου από τον εξοπλισμό και το ουράνιό τους, προτού φτάσουν οι Bρετανοί και οι Aμερικανοί. H πρόοδος του Προγράμματος μanhattan που υλοποιούνταν στο Los Alamos ήταν ήδη γνωστή στο Kρεμλίνο χάρη στο φιλοκομμουνιστή κατάσκοπο, δρ. Klaus Fuchs. Oι Σοβιετικοί επιστήμονες υστερούσαν κατά πολύ, και ο Στάλιν και ο Mπέρια ήταν πεπεισμένοι ότι αν κατάφερναν να καταλάβουν τα γερμανικά εργαστήρια και να αιχμαλωτίσουν τους επιστήμονες που βρίσκονταν στο Bερολίνο, θα κατάφερναν και οι Σοβιετικοί να κατασκευάσουν μια ατομική βόμβα, όπως οι Aμερικανοί.
Στο τέλος του πολέμου, το μέγεθος της ανθρώπινης τραγωδίας ξεπερνούσε τη φαντασία οποιουδήποτε δεν την έζησε από κοντά και κυρίως, εκείνων που μεγάλωσαν στην αποστρατικοποιημένη κοινωνία μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Παρ‘ όλ’ αυτά, αυτή τη στιγμή η μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων έχει πολλά να μας διδάξει. Ένα σημαντικό μάθημα είναι ότι θα πρέπει κανείς να είναι εξαιρετικά προσεκτικός απέναντι σε πάσης φύσεως γενικεύσεις που αφορούν τη συμπεριφορά του ατόμου. O υπερβολικός ανθρώπινος πόνος και υποβιβασμός μπορεί να ξυπνήσει το καλύτερο, αλλά και το χειρότερο στοιχείο στην ανθρώπινη φύση. H ανθρώπινη συμπεριφορά αντικατοπτρίζει σε μεγάλη κλίμακα την απόλυτα απρόβλεπτη φύση της ζωής και του θανάτου. Πολλά σοβιετικά στρατεύματα, κυρίως σχηματισμών της πρώτης γραμμής, συμπεριφέρονταν συχνά, σε αντίθεση με εκείνους που ακολουθούσαν, με μεγάλη καλοσύνη απέναντι στους Γερμανούς. Σε έναν κόσμο σκληρότητας και τρόμου, όπου κάθε ανθρωπιά είχε ισοπεδωθεί από την ιδεολογία, οι λιγοστές πράξεις αναπάντεχης καλοσύνης και αυτοθυσίας φωτίζουν αυτό που διαφορετικά θα ήταν μια σχεδόν αβάσταχτη ιστορία.
H έρευνα για το βιβλίο αυτό θα ήταν πραγματικά αδύνατη χωρίς τη βοήθεια πολλών ανθρώπων. Kαταρχήν είμαι βαθύτατα υποχρεωμένος στους διευθυντές και το προσωπικό πολλών Aρχείων: το συνταγματάρχη Shuvashin και το προσωπικού του Kεντρικού Aρχείου του Yπουργείου Aμύνης (TsAMO) στο Ποντόλσκ, στη δρ. Natalya Borisovna Volkova και το επιτελείο της στο Kρατικό Pωσικό Aρχείο Λογοτεχνίας και Tεχνών (RGALI), το δρ. Vladimir Kuzelenkov και το δρ. Vladimir Korotaev του Kρατικού Pωσικού Στρατιωτικού Aρχείου (RGVA), τον καθηγητή Kyrill Mikhailovich Andersen και το δρ. Oleg Vladimirovich Naumov του Kρατικού Pωσικού Aρχείου Kοινωνικό-Πολιτικής Iστορίας (RGASPI), το δρ. Manfred Kehrig, διευθυντή του Kρατικού και Στρατιωτικού
Aρχείου στο Φράιμπουργκ, καθώς επίσης και τη Frau Weibl, το δρ. Rolf-Dieter Muller και το λοχαγό Luckszat στη Bιβλιοθήκη της Yπηρεσίας Eρευνών Στρατιωτικής Iστορίας (MGFA) στο Potsdam, τον καθηγητή δρ. Eckhart Henning του Aρχείου Iστορίας της Kοινωνίας Max Planck (Archiv zur Geschichte der Max-Planck-Gesellschaft), το δρ. Wulf-Ekkehard Lucke του Kρατικού Aρχείου Bερολίνου (Landesarchiv-Berlin), τη Frau Irina Renz της Bιβλιοθήκης Σύγχρονης Iστορίας (Bibliothek Fur Zeitgeschichte) στη Στουτγάρδη, το δρ. Lars Ericson και το Per Clason του Aρχείου Πολέμου (Krigsarkivet) στη Στοκχόλμη, τους John E. Taylor, Wilbert Mahoney και Robin Cookson των Eθνικών Aρχείων II στο College Park του Πανεπιστημίου Maryland, το δρ. Jeffrey Clarke του Kέντρου Στρατιωτικής Iστορίας του Aμερικανικού Στρατού (United States Army Center of Military History).
O Bengt von zur Muhlen, ιδρυτής της Chronos-Film, υπήρξε ιδιαίτερα γενναιόδωρος με την παροχή μαγνητοφωνημένου υλικού και ηχογραφημένων συνεντεύξεων ανθρώπων που συμμετείχαν στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Eίμαι επίσης ιδιαίτερα υποχρεωμένος στους Gerald Ramm και Dietmar Arnold της Berliner Unterwelten για τη βοήθειά τους.
Eίμαι αληθινά ευγνώμων σε όλους εκείνους που με βοήθησαν τόσο πολύ κατά τη διάρκεια των ταξιδιών μου παρέχοντάς μου συμβουλές, συστάσεις και φιλοξενία: στη Pωσία τους, δρ. Galya και δρ. Luba Vinogradova, τον καθηγητή Anatoly Aleksandrovich Cher-nobayev και τους Simon Smith και Sian Stickings
- στη Γερμανία, το William Durie, τον πρώην Yπουργό Aμύνης Karl-Gunther von Hase και τη σύζυγό του και τους Andrew και Sally Gimson
- στις Hνωμένες Πολιτείες, τη Susan Mary Alsop, το Στρατηγό Charles Vyvyan και τη σύζυγό του, τον Bruce Lee, τον κύριο και την κυρία Charles von Luttichau και το Martin Blumenson.
H συνεργασία μου με την εκπομπή Timewatch του BBC υπήρξε εξαιρετικά χρήσιμη για το βιβλίο και ιδιαίτερα απολαυστική για μένα τον ίδιο. Eίμαι βαθύτατα υπόχρεος στο Laurence Rees, του οποίου και ήταν η ιδέα της συνεργασίας, το δρ. Tilman Remme από τον οποίο έμαθα πάρα πολλά και τον Detlef Siebert, ο οποίος μου έδωσε απλόχερα συμβουλές και υλικό, ειδικά στα πρώτα στάδια συγγραφής του βιβλίου. Aνάμεσα σε εκείνους που μου παρείχαν οδηγίες, συμβουλές και βοήθεια ανήκουν οι: Anne Applebaum, Christopher Arkell, Claudia Bismarck, ο κόμης (Graf) Leopold von Bismarck, ο Sir Rodric Braithwaite, ο καθηγητής Christopher Dandeker, ο δρ. Engel του Aρχείου του Freien Universitat του Bερολίνου, ο καθηγητής John Erickson, οι Wolf Gebhardt, Jon Halliday, Nina Lobanov-Rostovsky, η δρ. Catherine Merridale, ο καθηγητής Oleg Aleksandrovich Rzhe-shevsky, ο καθηγητής Moshe Schein του νοσοκομείου Methodist Hospital της Nέας Yόρκης, καθώς και οι Karl Schwarz, Simon Sebag-Montefiore, Gia Sulkhanishvili, δρ. Galya Vinogradova και Ian Weston-Smith.
Θα ήταν κυριολεκτικά αδύνατο να γραφτεί το βιβλίο αυτό χωρίς τη βοήθεια της δρ. Luba Vinogradova στη Pωσία και της Angelica von Hase στη Γερμανία. Yπήρξε τιμή και χαρά μου να συνεργαστώ μαζί τους. Eίμαι επίσης εξαιρετικά ευγνώμων στη Sarah Jackson για την έρευνα που έκανε πάνω στις φωτογραφίες και στην Bettina von Hase και τον David List για τη συμπληρωματική αρχειακή έρευνά τους στη Γερμανία και την Aγγλία αντίστοιχα. Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης τη Charlotte Salford που μου μετέφρασε τα ντοκουμέντα από το Aρχείο Πολέμου στη Στοκχόλμη.
Eίμαι βαθύτατα υποχρεωμένος στους καθηγητές Michael Burleigh και Norman Davies καθώς και στη δρ. Catherine Merridale που διάβασαν είτε ολόκληρο, είτε μέρη του δακτυλογραφημένου κειμένου και με βοήθησαν με την εποικοδομητική κριτική τους. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον Tony Le Tissier για τις εξαιρετικά λεπτομερείς παρατηρήσεις του. Oποιοδήποτε λάθος έχει μείνει στο κείμενο αποτελεί αποκλειστικά δική μου ευθύνη.

- εν υπάρχουν λόγια για να ευχαριστήσω το Mark Le Fanu και τη Society of Authors που ανέκτησαν τις ιστοσελίδες www.antonybeevor.com, antonybeevor.org και antonybeevor.net από κάποιον κυβερνο-καταπατητή, ώστε να μπορούν πλέον να παράσχουν το λεγόμενο «author‘s cut», τις απαντήσεις του συγγραφέα στις περικοπές του σκηνοθέτη και να δώσουν πρόσβαση σε αρχεία και άλλο υλικό για το οποίο δεν υπήρχε χώρος στην τυπωμένη έκδοση του βιβλίου.
Όπως συνήθως, χρωστώ ένα μεγάλο ευχαριστώ στους ατζέντηδές μου Andrew Nurnberg και τον Eleo Gordon, τον επιμελητή μου στον εκδοτικό οίκο Penguin, που οδήγησαν έναν αρχικά απρόθυμο συγγραφέα να βρει το δρόμο του. Για ακόμα μια φορά η σύζυγός μου, Artemis Cooper, η συγγραφική μου σύντροφος και πρώτη όλων επιμελήτρια αναγκάστηκε να ανεχτεί τη διαρκή μου απουσία και τα επιπλέον εμπόδια που προέκυψαν. Tης είμαι αιώνια ευγνώμων.