«Η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος…» Ο λόγος για την ποίηση της γενιάς του ’70, που παραμένει ενεργή και θαλερή στο ποιητικό τοπίο πενήντα σχεδόν χρόνια τώρα. Μια γενιά που ξεκίνησε με έντονη συλλογικότητα, ακολούθησε τα ρεύματα της εποχής στην Ελλάδα και στον κόσμο, εξέφρασε τις αγωνίες της, σφράγισε την εξέλιξη του ελληνικού ποιητικού λόγου και συνεχίζει ως σήμερα να αλλάζει, να παρακολουθεί τον χρόνο και να τον μετατρέπει σε λόγο. Γενιά της αμφισβήτησης, γενιά μιας δεκαετίας κομβικής, που τις συνέπειές της ζούμε σήμερα με ιδιαίτερη ένταση, εξέφρασε προδρομικά και συγχρονικά τα νέα προτάγματα, αποτύπωσε στην ίδια τη διαδρομή της τις ρήξεις και τις ανατροπές, όπως και στην ποιητική της παραγωγή. Δεν είναι μία η γενιά του ’70, όπως καμία γενιά άλλωστε. Είναι μία και μαζί πολλές κι η ιδιοπροσωπία των ποιητών της είναι χαρακτηριστική κι αναγνωρίσιμη. Αυτό προκύπτει κι από τις μελέτες που την αφορούν και συνεχώς πληθαίνουν και η Μαρία Ψάχου είναι μια από τις πιο συστηματικές της μελετήτριες.

Η γενιά του ’70 δίνει το παρών και στη μετάφραση, όπως μπορεί κανείς να δει στις σελίδες του τεύχους αυτού, αλλά και σε τόσα άλλα, και στον λόγο τον δοκιμιακό. Ο Πάνος Κυπαρίσσης μιλάει για τον λόγο ως εικόνα και δρώμενο, ο Γιώργος Βέης μεταφράζει και παρουσιάζει νέες ποιητικές συλλογές, ο Στρατής Χαβιαράς επίσης μεταφράζει. Η μετάφραση όμως μας έρχεται κι από το εξωτερικό, με την Κλειώ Μαυροειδάκου, που μεταφέρει με τρόπο αγαπητικό τον ελληνικό ποιητικό λόγο στο ξένο κοινό, το γαλλικό.

Μαζί, ο Σολωμός του Παλαμά, η ρηξικέλευθη προσέγγιση της αποσπασματικότητάς του, ένα κείμενο από τα παλιά, του Δημήτριου Χατζόπουλου, που θέτει υπό αίρεση τα  στερεότυπα στην πρόσληψη της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής στο εξωτερικό. Κάποτε ήταν οι ληστές, αργότερα ήρθε ο Ζορμπάς, και τώρα η κρίση: τα σχήματα έρχονται και περνούν και λίγα πράγματα λένε για τον ποιητικό λόγο καθαυτό. Άραγε όμως το ίδιο δεν ισχύει, σε έναν βαθμό, και για τη γραμματολογική προσέγγιση;

Γι’ αυτό και το περιοδικό δίνει το βάρος πάντα στην τρέχουσα παραγωγή, συστήνει ποιήματα όσο μπορεί, ποιήματα σημερινά αλλά και παλιά, ελληνικά και ξένα, ρίχνει το βάρος του στη συγχρονική κριτική, πάντα, αλλά και στην ποίηση αυτή καθαυτή. Έτσι, στο τεύχος αυτό που κλείνει άλλον ένα χρόνο, αποτυπώνεται, θεωρούμε, η εικόνα της σύγχρονης ελληνικής ποίησης, πολύτροπη. Οι ποιητές, ο λόγος τους, ο περί αυτών λόγος. Στις αρχές του χρόνου, θα δοθεί και το βραβείο της μεταφρασμένης ποίησης «Άρης Αλεξάνδρου», που φαίνεται να έχει βρει τη θέση του μες στο τοπίο αυτό. Μικρή όπως πάντα η παραγωγή, αλλά πολύ αξιόλογη. Μεταφράσεις από γλώσσες πολλές, κάποιες από αυτές μικρές, κάποιες μεγάλων ποιητών του παρελθόντος και άλλες σύγχρονων δημιουργών. Αναρωτιέται κανείς, διατρέχοντας τον κατάλογο και μόνο, τι σημαίνουν όλες αυτές οι επιλογές, σε μια εποχή εκδοτικής κρίσης. Εκλεκτικές συγγένειες, αγάπες, παρέμβαση αισθητική; Το ερώτημα μένει ν’ απαντηθεί και η απάντηση δεν είναι εύκολη, πρέπει να έχει κανείς εικόνα συνολική. Αν μπορεί μια εικόνα να δοθεί, θα προκύψει από μελέτη των στοιχείων αυτών σε ένα χρονικό διάστημα, αλλά σίγουρα εντυπωσιάζει η γερμανική, η ρωσική και η ιταλική παραγωγή τον τελευταίο καιρό – στο επίπεδο μιας προσέγγισης κοινωνιολογικής, που εξετάζει τόσο τις ιεραρχίες των γλωσσών, όπως διαμορφώνονται στην ποίηση, όσο και τα δρώντα υποκείμενα, τους ίδιους τους μεταφραστές. Σύντομα, η βραχεία λίστα θα είναι διαθέσιμη, μαζί με ένα κείμενο που θα σχολιάζει την μεταφρασμένη ποιητική παραγωγή στα λίγα αυτά χρόνια του βραβείου.

Προς το παρόν, αλλάζει ο χρόνος σε έναν κόσμο που επίσης αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς. Αποστολή μας να δείχνουμε και τι αποτυπώνει το ποιητικό τοπίο από αυτές τις ριζικές αλλαγές, όπως και τους τρόπους που ο ποιητικός λόγος μετέρχεται για να μιλήσει για τον κόσμο. Καλή χρονιά.

 

 

Ενδεικτικά Περιεχόμενα

 

Η ποιητική γενιά του ’70 και

η εκδρομή που δεν έχει τέλος

―Μαρία Ν. Ψάχου―

 

Η ελληνική ποίηση,

μια οικογενειακή υπόθεση

―Κλειώ Μαυροειδάκου―

 

Δημήτρης Κοσμόπουλος

–Συζήτηση με τον Κώστα Γ. Παπαγεωργίου–

 

Η θεατρική αποκάλυψη

στον ποιητικό λόγο

―Πάνος Κυπαρίσσης―

 

Ο «Σολωμός»

του Παλαμά

―Θεόδωρος Βάσσης―

 

Ημείς και μερικοί ξένοι

―Δημήτριος Χατζόπουλος [«Μποέμ»] (1872-1936)―

 

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:

 

Κώστας Γ. Παπαγεωργίου,

 

Τιτίκα Δημητρούλια

ΤΑΚΤΙΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ:

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΛΛΗΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΛΑΝΑΣ

ΑΛΚΗΣΤΙΣ ΣΟΥΛΟΓΙΑΝΝΗ

ΧΡΥΣΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΡΟΥΜΠΑΣ

ΘΩΜΑΣ ΤΣΑΛΑΠΑΤΗΣ

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΣΕΛΙΔΕΣ: 32 , ISSN: 1792-8877, ΣXHMA: 24,5×34,5 cm

Τιμή:  €5,00, Ετήσια συνδρομή:  €20,00

 

ΚΡΙΤΙΚΕΣ

Αποτιμήσεις όσον αφορά στη θέση συγκεκριμένων συλλογών, αλλά και του συνολικού ποιητικού έργου Ελλήνων και ξένων στην ιστορία και την τρέχουσα πραγματικότητα.

ΠΟΙΗΜΑΤΑ

Η ποιητική παραγωγή, ελληνική και ξένη, μέσα από τα ποιήματα καθαυτά, σε ένα πλαίσιο που επιδιώκει να προβάλει τόσο τη συνέχεια όσο και τη ρήξη.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Ο δημιουργός στη σχέση του με τον κόσμο και τις λέξεις.

ΑΠΟΨΕΙΣ

ΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

Σύντομες παρουσιάσεις ποιητικών βιβλίων, σε μια προσπάθεια ανοίγματος του περιοδικού σε όσο το δυνατόν περισσότερες πτυχές της ποιητικής παραγωγής.

ΔΕΙΓΜΑ ΓΡΑΦΗΣ

Ανθολόγηση ποιημάτων από δημοσιευμένες συλλογές.

EDITORIAL

-Θεόδωρος Βάσσης-

Ο «Σολωμός» του Παλαμά

Ποιητής αληθής, εξ ίσου διεθνής και εθνικός

Κωστής Παλαμάς

 

            Με αφορμή τα 160 χρόνια από το θάνατο του Διονυσίου Σολωμού (1798-1857) δε θα ήταν άσκοπη μια υπενθύμιση για την ποιητική πρόσληψη του Σολωμού από τον Κωστή Παλαμά (1859-1943), με αφετηρία το ποίημά του «Σολωμός» («Τραγούδια της πατρίδος μου», 1886). Το ποίημα:

ΣΟΛΩΜΟΣ

 

Τόσω σε νοιώθω μέσα ̓ ς την καρδιά μου,

Που τώρα τρέμω μήπως και σε χάσω,

                                    ̓ Σ των στίχων μου τη γύμνια, ποιητά μου,

Απ’ τα ζεστά μου στήθη αν σ’ ανεβάσω.

 

Βαθειά κ’ εσύ μέσα ̓ ς το νου κλεισμένη

Έκρυβες την ιδέα, λάμψη θεία,

Κ’ εκύτταζες με στίχους καμωμένη

Για να της πλάσης άξια κατοικία.

 

Γι’ αυτό ̓ ς των τραγουδιών σου το βιβλίο

σκόρπιοι, ριγμένοι ̓ σαν από την τύχη,

μισόπλαστοι, ένας ένας, δύο δύο,

μαζή αστράφτουν και σβύνουν τόσοι στίχοι! (*)

 

Στίχοι ̓ σαν περιστέρια χωρίς ταίρι,

στίχοι, ταιράκια, μα χωρίς φωλιά,

στίχοι ̓ σα’ ρόδου φύλλα που τ’ αγέρι

τα σκόρπισε από την τριανταφυλλιά. (*)

 

Μα μέσα σου εξύπναε ξαφνικά

Η φαντασία, δύναμι γεμάτη,

Κι’ ό,τ’ έχτιζες εσύ πονετικά,

Τα γκρέμιζε ̓ σα’ χάρτινο παλάτι.

 

Γιατί για την ιδέα, λάμψι θεία,

Δεν έφταναν των στίχων σου τα κάλλη·

Και ήταν η ̓ δική σου φαντασία,

Παράξενη, ανυπόταχτη, μεγάλη.

 

                                    ̓ Σ της θάλασσας επάνω τα νερά,

Ένας τεχνίτης με μυαλό και γνώσι

Βαρύν αγώνα είχε μια φορά

Παλάτι ξακουστό να θεμελιώση.

 

Το ξακουστό παλάτι την ημέρα

                                    ̓ Σ τα κύματα χτιστό θαμποβολούσε,

Μα όταν η νύχτ’ απλώνοταν ̓ κει πέρα,

Νεράιδα πεισματάρα το χαλούσε.

 

Ενίκησ’ ως το τέλος ο τεχνίτης

Κ’ ερρίζωσε το θαύμα του ̓ ς το κύμα…

-Εσύ πριν να νικήσης την ορμή της,

Αχ! η νεράιδα σ’ έβαλε ̓ ς το μνήμα![i]

           

Πρόκειται για ένα εννέα (τετράστιχων) στροφών ποίημα, πλεχτής ομοιοκαταληξίας σε ιαμβικό εντεκασύλλαβο, στο οποίο, αρχικά, ο ποιητής εξομολογείται σε β΄ πρόσωπο, στον Σολωμό, πόσο βαθιά τον νιώθει μες στην ψυχή του και πόσο παλεύει να αναδείξει το ποιητικό σύμπαν του μέσα απ’ τη «γύμνια των στίχων του». Με την προφορικότητα που προσδίδει στο ύφος το β΄ ενικό, το «λυρικό Εγώ» «συνομιλεί» με τον ποιητή, επισημαίνοντας πόσο αυτός αγωνιζόταν να ταιριάξει αρμονικά το βαθύ στοχασμό με τη στιχουργική τελειότητα. Στις πρώτες έξι στροφές –μέσα από το «διάλογο» αυτόν –προβάλλει ανάγλυφα η θεώρηση του Παλαμά για την αποσπασματικότητα του σολωμικού έργου: εξαιτίας της τελειομανίας του, του απέλπιδος αγώνα να βρει την ιδανική αντιστοιχία μορφής –περιεχομένου, δεν κατάφερε να ολοκληρώσει τα ποιήματά του (όσον αφορά στις ώριμες ποιητικές συνθέσεις του). Οι στίχοι είναι εύγλωττοι: «σκόρπιοι, ριγμένοι ̓ σαν από την τύχη, /μισόπλαστοι, ένας ένας, δύο δύο, /μαζή αστράφτουν και σβύνουν τόσοι στίχοι! /Στίχοι ̓ σαν περιστέρια χωρίς ταίρι, /στίχοι, /ταιράκια, μα χωρίς φωλιά, /στίχοι ̓ σα’ ρόδου φύλλα που τ’ αγέρι /τα σκόρπισε από την τριανταφυλλιά.». Συνάμα, η (ρομαντική) δύναμη της ποιητικής του φαντασίας, αχαλιναγώγητη, ανυπότακτη στα μορφικά σχήματα, τα θρυμματίζει, κι έτσι: «ό,τ’ έχτιζες εσύ πονετικά, /Τα γκρέμιζε ̓ σα’ χάρτινο παλάτι. /Γιατί για την ιδέα, λάμψι θεία, /Δεν έφταναν των στίχων σου τα κάλλη· /Και ήταν η ̓ δική σου φαντασία, /Παράξενη, ανυπόταχτη, μεγάλη.».

Έπειτα, ο Παλαμάς εισάγει απότομα το γ΄ ενικό πρόσωπο και –με την «αντικειμενικότητα» που αυτό περιέχει –παραθέτει έμμετρα (στην 7^η και την 8^η στροφή) μιαν αλληγορική ιστορία με έντονο το λαογραφικό στοιχείο: ο Σολωμός μοιάζει με τον «τεχνίτη» εκείνο που προσπαθεί να θεμελιώσει παλάτι πάνω στη θάλασσα και, ενώ την ημέρα το στεριώνει, τη νύχτα μια «νεράιδα» τού το καταστρέφει. Παρά τον άνισο αγώνα, ο Παλαμάς επιφυλάσσει στον «τεχνίτη» -ποιητή Σολωμό τη νίκη («Ενίκησ’ ως το τέλος ο τεχνίτης /Κ’ ερρίζωσε το θαύμα του ̓ ς το κύμα…»), με τίμημα όμως τη ζωή του («-Εσύ πριν να νικήσης την ορμή της, /Αχ! η νεράιδα σ’ έβαλε ̓ ς το μνήμα!»).

            Έχουμε να κάνουμε μ’ ένα ποίημα –ερμηνεία της (ώριμης) σολωμικής αποσπασματικότητας, κάτι πρωτόγνωρο για τα μέχρι τότε αφιερωμένα ποιήματα στο Σολωμό, αλλά και για πολλές –πολλές δεκαετίες αργότερα. Ο Παλαμάς –με τη λυρική ευαισθησία και την κριτική του οξυδέρκεια –ξεφεύγει από τον έως τότε κανόνα της εξύμνησης του Σολωμού (είτε ως προσώπου είτε ως συγγραφέα του «Ύμνου εις την Ελευθερίαν») και εμβαθύνει με το ποίημά του στη σολωμική ποιητική. Διερευνά τις «ανολοκλήρωτες» ποιητικές του συνθέσεις και, ουσιαστικά, προβαίνει στα εξής συμπεράσματα: α) η τελειοθηρία του Σολωμού, ο (εμμονικός του) αγώνας να πραγματώσει την ιδανική σύζευξη χειμαρρώδους φαντασίας και στίχου, αφήνει πίσω του «πολύτιμα συντρίμματα» (κατά τη γνωστή ρήση του Ιάκωβου Πολυλά στα «Προλεγόμενά» του, το 1859), β) έστω κι έτσι, έστω και με στίχους «μισόπλαστους, έναν έναν, δύο δύο» ο ποιητής κατορθώνει το ακατόρθωτο, «ριζώνει το ξακουστό παλάτι στο κύμα». Γίνεται ο πρωτοπόρος της νεοελληνικής (ποιητικής) φαντασίας, με τίμημα την ίδια τη ζωή του. Ομοίως, όπως ήδη σημειώσαμε, πρωτοπορεί κι ο 27χρονος Κωστής Παλαμάς μ’ αυτό του το ποίημα, καθώς είναι ο πρώτος που εστιάζει την προσοχή του στην ποίηση του Σολωμού (όχι στο πρόσωπο –σύμβολο) και, μάλιστα, στην ώριμη (αποσπασματική) ποιητική του, δίνοντάς μας ένα ποιητικό «δοκίμιο» γύρω από τη φύση της. Η μετατόπιση από το άτομο (Σολωμός) στο έργο (σολωμική ποίηση), από την –έμπλεη στωμυλίας –προσωπολατρία (που περιέχεται σε πολλά ποιήματα για τον Σολωμό πριν απ’ αυτό του Παλαμά αλλά και μετά[ii]) στην «ερμηνευτική» του πιο «απαιτητικού» τμήματος του σολωμικού ποιητικού έργου (αυτού της κερκυραϊκής ωριμότητας) συνιστά ένα πρώτης τάξεως παράδειγμα υπεύθυνης διανοητικής εργασίας, παρ’ όλες (ή μ’ όλες) τις κριτικές επιφυλάξεις του Παλαμά για τη σολωμική αποσπασματικότητα[iii].

      Γι’ αυτό και ο 72χρονος Παλαμάς, ανατρέχοντας σ’ αυτό το ποίημα της νιότης του, θα γράψει –μεταξύ άλλων –στον πρόλογό του (1931), με αφορμή τη β΄ έκδοση της πρώτης του ποιητικής συλλογής («Τα τραγούδια της πατρίδος μου»), τα ακόλουθα: «Έν’ άλλο ποίημα του βιβλίου επιγράφεται Σ ο λ ω μ ό ς. Το έκτακτο σε τούτο είναι ότι απευθύνεται όχι στον ψάλτη του Ύμνου της Ελευθερίας, που ήταν άλλως τε και αναγνωρισμένος από τους κάθε λογής γραμματισμένους της εποχής, άσχετα προς κάθε φιλολογικήν απόχρωση και διάθεση, ως πινδαρικό κατόρθωμα. Παρ’ όλο αυτό το ξεχώρισμα, αδιαφορία επρυτάνευε και σιωπή εβασίλευε –μα και τον Ύμνο ελάχιστοι θα τον ήξεραν –ως προς την εργασία και την αξία των αποσπασμάτων, και με όλη την περίφημην εισαγωγή του Ιακώβου Πολυλά και τη σημασία των αποσπασμάτων που τους είχε δοθή στα “Σωζόμενα” του Σολωμού. Στο ποίημά μου Σ ο λ ω μ ό ς δοξάζεται αποκλειστικά ο ποιητής των Αποσπασμάτων με την επίκληση και την προσαρμογή στη δημιουργία του ενός μύθου[iv]. Πρώτη φορά σε βιβλίο του 1886 τυπωμένο στην Αθήνα από ποιητή εκεί εγκαταστημένο και θρεμμένο με την αθηναϊκή παράδοση που κυριαρχούσε στα φιλολογικά χρονικά της εποχής, ο Σολωμός του Ύμνου παραμερίζεται μπροστά σ’ έναν άλλο Σολωμό σαν πρωτάκουστο. Ίσως τούτο θα είχε στο νου του ο Πολυλάς, όταν έγραφε προς το φίλο του [τον Γεώργιο Δροσίνη]: “Προ πάντων ευγνωμονώ προς τον Παλαμάν, διότι είναι ο πρώτος ο οποίος απέδωκε την ανήκουσαν θέσιν εις τον αληθώς πνευματικόν μου πατέρα, τον Σολωμόν”»